ساختار آزادی: سیستم یا فوگ؟

اگرچه تغایر ظاهری میان آزادی و سیستم همواره در طول تاریخ اندیشه زمینه ‏ساز مباحث متعددی بوده است اما این فیلسوفان ایدئالیست آلمانی بودند که برای نخستین بار نسبت میان این دو مفهوم را به‏ نحوی صریح صورت‏بندی کردند. در اینجا سیستم که ضامن انسجام شناخت است بنیادی سوبژکتیو و عقلانی است. اما هایدگر در اندیشه متاخر خود از مفهوم سیستم که ساختار آن براساس نظمی ریاضیاتی تعیین می‏شود ولذا دلالت‏ها عبور می‏کند و به‏جای آن مفهوم فوگ را برای اشاره به ساختار باشندگی هستی به‏کار می‏گیرد. اگرچه بر فوگ همان انتظام سیستم حکم‏فرمایی نمی‏کند اما این ساختار هم نظم خاص خودش را دارد. ویژگی ممتاز این نظم قائم‏به‏ذات‏بودنِ اجزاء فوگ درعین وحدت آنهاست. به‏عبارت دیگر این نظمی است که در آن آزادی هر جزء حفظ می‏شود و حتی این آزادی وحدت درونی کل فوگ را تقویت می‏کند. بدین‏سان مفهوم فوگ به هایدگر مجال می‏دهد تا ساختار منظمی را به اندیشه درآورد که نه تنها در برابر آزادی قرار نمی‏گیرد بلکه اصلا اساس و بنیان آن آزادی است